(දිලිණි රණේපුර)
ඔක්තෝබර් 27 දින, සීදූව, රද්දොළුව මංසන්ධියේ පිහිටි අතුරුදන්වූවන්ගේ ස්මාරකයට අතුරුදන්වූවන්ගේ පවුල්වල ඥාතීන් පැමිණ හඬාවැටෙන දසුන් බොහෝදෙනකු දැක තිබුණද, එවැනි ස්මාරකයක් එවැනි ස්ථානයක ඉදිකිරීමට හේතුව දන්නේ අතළොස්සක් පමණි. තවත් දින කිහිපයකින් යළිත් වරක් රද්දොළුවේ අනුස්මරණයක් පැවැත්වීමට නියමිත ය. මේ ලිපිය අතුරුදන්වූවන්ගේ ස්මාරකයේ පසුබිම් කතාව ගැනයි.
ඒ, 1991 ඔක්තෝබර් 27 වැනිදා ය. ඒ වන විටත් ප්‍රසිද්ධ මානව හිමිකම් ක්‍රියාධරයකු වූ බ්‍රිටෝ ප්‍රනාන්දු මහතාත්, ජයන්ති දන්දෙණිය නම් තරුණියකුත් ඇතුළු සුළු පිරිසක් විශේෂ අනුස්මරණ වැඩසටහනක් සීදූව, රද්දොළුව හංදියේ පල්ලිය අසලදී සිදු කරමින් සිටියහ. 1991 ඔක්තෝබර් 27 වැනිදා පිරිසක් එක්ව අනුස්මරණයක් පැවැත්වීමේ කතාව ආරම්භ වන්නේ 1989 වසරේදීය. අද වන විට මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරිනියක සහ අතුරුදන්වූවන්ගේ පවුල්වල සහ සිරකරුවන්ගේ සුබසාධනය සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කරන ක්‍රියාකාරිනියක වන ජයන්ති දන්දෙනිය එවකට කටුනායක වෙළඳ කලාපයේ ආයතනයක රැකියාව කළ තරුණියකි. ඇයගේ පෙම්වතා වූයේ එච්. එම්. රංජිත් ය. රංජිත්, කටුනායක වෙළඳ කලාපයේ සේවය කළ අතර, සේවක අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ අරගලවලදී පෙරමුණේ සිටි අයෙකි.
‘‘88-89 කාලයේ භීෂණය ඉතාමත් දරුණු විදිහට තිබුණා. වෙළඳ කලාපේ හා ඒ අවට කම්කරුවෝ හැටියට ආයතනවල වැඩ කරපු අය සමහර දේවල්වලට භීෂණය පාවිච්චියට ගත්තා එයාලගේ ප්‍රශ්න විසඳගන්න. මමත් වෙළඳ කලාපේ වැඩ කළේ. සමහර වෙලාවට අපි වැඩට යනවා, පොඩි චිට් එකක් එනවා, පැයකින් දෙකකින් ආපහු අපි බෝඩිමට එනවා. රංජි අයියා වැඩ කළේ කොරියන් සමාගමකට අයත් ආයතනයක. ඒක මල් හදන සමාගමක්. එයා කියන විදිහට, ඒකෙ ඉතාම දරුණු විදිහට ආයතන ප්‍රශ්න තිබුණා. රංජි අයියා තදින්ම ඒවාට විරුද්ධව මැදිහත් වුණා.’’
ජයන්ති තම පෙම්වතා ගැන අතීතය ආවර්ජනය කළේ එසේ ය.
එම කාලයේ කලාපයේ පිහිටි ආයතනවල වෘත්තීය සමිති සංස්කෘතියක් නොතිබිණි. එසේ වුවද ආයතනික ප්‍රශ්න විසඳාගැනීම සඳහා රංජිත් විශේෂ මැදිහත්වීමක් කළේය. ඔහු ලයනල් මහතා ළඟින් ම ඇසුරු කළේය. ලයනල් මහතා ඒ වන විට නීති උපදේශකවරයකු ලෙස කටයුතු කළේය. වෙළඳ කලාපයේ තිබෙන බොහෝ ආයතනවල සේවකයන්ගේ ප්‍රශ්නවලට අවශ්‍ය නීතිමය උපදෙස් හා සහයෝගය ලබාදුන්නේ ලයනල් මහතා ය. දෙදෙනෙක් අතර සිදු වූ ආරවුලක් නිසා, 1989 වසරේදී රංජිත්ගේ වැඩ තහනම් විය. ආයතනයට සම්බන්ධ කිසිදු ස්ථානයකට ඇතුළු නොවන ලෙස සඳහන් කරමින් රතු පාටින් ලියන ලද ලිපියක් රංජිත්ට ලැබිණි. ඔහු ඒ වන විටත් ඔහුගේ බෝඩිමේ රැඳී සිටිමින්, ලයනල් මහතාගේ උපදෙස් පරිදි, අවශ්‍ය ලිපි ලේඛන සකස් කරමින් සිටියේය. 1989 ඔක්තෝබර් 27, පස්වරු 4ට ආයතනය විසින් පවත්වනු ලබන විමර්ශනයට නීති උපදේශකවරයකු සමඟ පැමිණෙන ලෙස දන්වමින් රංජිත්ට තවත් ලිපියක් ලැබිණි. ඒ අනුව අදාළ පරීක්ෂණයට තමන් නීති උපදේශකයකු සමඟ පෙනී සිටින බව හැඳුනුම්පත් පිටපත් ද සමඟ රංජිත් ආයතනයට ලිඛිත ව දැනුම් දුන්නේය. එම පරීක්ෂණයට ආයතනය පාර්ශ්වයෙන් නීතිඥයකු ලෙස පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී ජෙයරාජ් ප්‍රනාන්දුපුල්ලේ මහතා පෙනී සිටින බව රංජිත්ට දැනගන්නට ලැබිණි.
“එදා සිකුරාදා. එදා උදේ ම මාව ෆැක්ට්‍රි එකට දාලා රංජි අයියා ගියා. හවසට විමර්ශනයට යනවා කියලයි ගියේ. එච්චරයි, ඉන්පසු ඔහු නැවත ආවේ නෑ. මං හොයනවා එයාව, ඒත් හොයාගන්න බෑ. මගේ බෝඩිමේ එහා පැත්තේ හිටපු නංගි දැකලා තියෙනවා රංජි අයියා තව කෙනෙක් එක්ක මඟට එනවා පාපැදියෙන්. එයා යන්ඩ ඉස්සෙල්ලා මට කිව්වා, රෑ වුණොත් ලයනල් අයියව බස් එකට දාලා එන්නේ කියලා. මගේ යාළුවා එයාව දැක්කා කියල කිව්වත්, මන් හිතුවා ලයනල් අයියාව දාලා එන්න තමයි ගිහිල්ලා තියෙන්නේ කියලා. කොහොම වුණත් එයා ආවේ නැහැ.” ජයන්ති කීවාය.
ජයන්ති පසු දින උදෑසනම ඔහු සේවය කළ ආයතනයට ගියද, ඒ වන විටත් ආයතනය වසා තිබූ නිසා ඇය රංජිත් සමඟ සේවය කළ හිතවතකු වූ චන්ද්‍රා දේවනාරායනගේ නවාතැනට ගියාය. රංජිත් හා ලයනල් දෙදෙනාම ආයතනයේ පැවති විමර්ශනයට ගියත් නැවත නොපැමිණි බව ඔහුගෙන් ද ඇයට දැනගන්නට ලැබිණි. ඉන්පසු දෙදෙනා ම ලයනල් මහතාගේ ජා-ඇල, ඒකල පිහිටි නිවස බලා පිටත් වූයේ ඔවුන් දෙදෙනා එහි සිටීද යන්න දැනගැනීමට ය. ලයනල් මහතා ගෙදර නොපැමිණි බව ඔහුගේ බිරිඳ ද පැවසුවාය. ඒ වන විට ලයනල් මහතාට කුඩා දියණියෝ දෙදෙනෙක් ද සිටියහ. ජයන්ති නැවත නවාතැන වෙත පැමිණෙන විට ඒ අවට සියල්ලෝ ම මේ දෙදෙනාගේ අතුරුදන් වීම ගැන දැන සිටියහ.
“ඇත්තටම අපි ප්ලෑන් කරලා තිබුණෙ රංජි අයියා ඉන්ක්වරි එකට යනවා, ඒක ඉවර වෙලා ඇවිල්ලා එයාගෙ අම්මව බලන්න යන්න. අපේ අම්මට ලියුමක් දාලා තිබුණෙ, කිරියි, මාළුයි අරන් එන්න කියලා එයාගෙ අම්මට ගෙනියන්න. අම්මා එනවා මාතර ඉඳලා ඒවත් අරගෙන 28 වැනිදා. එතකොට මෙයා නැහැ. ඒ වෙනකොට සිස්ටර්ස්ලත් ඇවිල්ලා හිටියෙ මගේ බෝඩිමට. අම්මව බෝඩිමේ තියලා සිස්ටර් මාව කටුනායක කොන්වන්ට් එකේ තියාගෙන හිටියා. ඒ වෙනකොට සරත් ඉද්දමල්ගොඩ පියතුමාත්, ක්‍රිෂ්ටීන් කන්‍යා සොයුරියත් මේක දැනගෙන. සිස්ටර් මට සුරවීර කියලා කෙනෙක්ව හඳුන්වලා දුන්නා. සුරවීර හොඳට දන්නවා ලයනල් අයියලව. සුරවීර කිව්වා, මෙහෙම බ්‍රිටෝ කියලා අයියා කෙනෙක් ඉන්නවා, එහෙට යමු කියලා. අපිට කියන්න වෙන කෙනෙකුත් නැහැනෙ.” ජයන්ති ඒ කීවේ බ්‍රිටෝ ප්‍රනාන්දු ගැන ය. බ්‍රිටෝ ප්‍රනාන්දු මානව හිමිකම් ක්‍රියාධරයෙකි. විශේෂයෙන් ම අතුරුදන්වූවන්ගේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධයෙන් වසර ගණනාවක් තිස්සේ හඬනගන අව්‍යාජ මිනිසෙකි. මේ කතාව එය තවත් තහවුරු කරයි. ජයන්ති කියන ආකාරයට ඉන්පසු මෙසේ සිදු වී ඇත.
